آیه 5 سوره دخان

أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ «5»

أَمْراً مِنْ عِنْدِنا: مى‌خواهيم به اين امر حكيم امرى را كه از نزد ماست و بر مقتضاى اراده و كلمه ما، يا فرستاده‌ايم قرآن را در حالتى امر كننده بوديم آن را فرمودنى از پيش خود، يا انزال آن فرموديم در حالتى كه مأمور بود از نزد ما. إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ‌: بدرستى كه ما فرستنده‌ايم قرآن را به جهت آنكه از سنت ماست فرستادن پيغمبران به كتابهاى هاديه بسوى بندگان.

وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ «2» إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ «3» فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ «4» أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ «5» رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «6»

رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ «7» لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيِي وَ يُمِيتُ رَبُّكُمْ وَ رَبُّ آبائِكُمُ الْأَوَّلِينَ «8» بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ «9» فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ «10» يَغْشَى النَّاسَ هذا عَذابٌ أَلِيمٌ «11»

ترجمه‌

سوگند بكتاب واضح روشن‌

همانا ما فرستاديم آنرا در شب با بركت و خيرى همانا ما بوديم بيم دهندگان‌

در آن تقدير شود هر كار درستى‌

بفرمانى از نزد ما همانا ما بوديم فرستندگان‌

براى بخشش از پروردگار تو همانا او است آن شنواى دانا

پروردگار آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است اگر هستيد يقين كنندگان نيست‌

معبودى جز او زنده ميكند و ميميراند پروردگار شما و پروردگار پدران شما كه پيشينيانند

ولى آنها در شك ببازى مشغول ميباشند

پس انتظار كش روزى را كه مى‌آورد آسمان دود آشكارى را

كه فرا ميگيرد مردمان را اينست عذاب دردناك.

تفسير

خداوند متعال بعد از افتتاح سوره بلفظ حم كه بيان آن در سور سابقه شد قسم ياد فرموده بقرآن كه نوشته آشكار خدا و بيان كننده معارف حقّه حقيقيّه است كه ما نازل نموديم آنرا در شب با خير و بركتى كه آن شب قدر است يكجا در بيت المعمور كه مسجد ملائكه است در آسمان و بتدريج در ظرف مدّت بيست سال بر پيغمبر خود محمّد بن عبد اللّه صلّى اللّه عليه و اله و سلّم چون بناى ما بر اين بوده كه ميترسانديم بندگان خود را از اموريكه بايد از آن اجتناب نمايند از فعل‌

جلد 4 صفحه 621

حرام و ترك واجب و در آن شب خداوند تقدير ميفرمايد هر امرى را از خير و شرّ و خوب و بد و هر چه واقع شود در مدّت يك سال و از براى او است تغيير و تبديل و تقديم و تأخير در اجلها و روزيها و بلاها و مرضها و عوارض ديگر و زياد ميكند و كم مينمايد بر حسب مشيّت و اراده خود هر چه را بخواهد و بتوسط ولىّ زمان در خارج تحقّق مى‌يابد چنانچه از روايت مجمع از صادقين عليهما السّلام و روايت قمّى ره از آن دو و از امام كاظم عليه السّلام استفاده ميشود و در روايت كافى از امام باقر عليه السّلام امر حكيم كه در شب قدر نازل ميشود بيك حكم محكم كه اختلاف در آن بهيچ وجه روى ندهد تفسير شده و خدا ميفرمايد مقدّر ميشود هر امر محكمى در حاليكه امرى است از نزد ما چون بناى ما بر ارسال رسل و انزال كتب بوده و هست براى بخشش و بخشايش از جانب پروردگار بر بندگان و خداوند او است كه تمام ادعيه و اقوال مردم را ميشنود و بتمام حوائج و اعمال آنها دانا و خبير است او خالق و مربّى و نگهدار آسمانها و زمين و تمام موجودات ما بين آنها است و اگر مردم اهل تحصيل معرفت و يقين باشند باين تصديق نائل خواهند شد و كلمه رب در ربّ السّموات يا بدل است از رب در ربّك يا خبر است از مبتداء محذوف كه هو باشد و لذا برفع نيز قرائت شده و آن احسن است و معبود بحق منحصر در خدا است كه هميشه مى‌بينيد در كار است زنده ميكند و ميميراند چنانچه پيشينيان و پدران شما را بوجود آورد و ميراند و شما را پديد آورد و ميميراند ولى افسوس كه مردم نادان در شك و ترديد بسر ميبرند و در مقام تحصيل علم و معرفت نيستند و سرگرم بدنياى دو روزه و لهو و لعب كودكانه آن شده‌اند و از آخرت و عاقبت امرشان بى‌خبرند پس منتظر باش و بگو منتظر باشند روزى را كه در آسمان دودى آشكار گردد كه بين مشرق و مغرب را پر كند و چهل شبانه روز بماند و از آن دود مؤمن حالتى مانند زكام پيدا كند و كافر مانند مست گردد و دود از راه بينى و گوش و نشيمنش بيرون آيد و اين اوّلين علامت از علائم قيامت است كه در حديث نبوى ذكر شده و قريب به اين معنى را از امير المؤمنين عليه السّلام در جوامع نقل نموده و قمّى ره نقل فرموده اين وقتى است كه بيرون آيند از قبرها در رجعت فرو گيرد آنها را تاريكى پس گويند اين عذابى است دردناك و فرق در لغت حكم كردن و جدا

جلد 4 صفحه 622

نمودن است و اينجا تقدير و تفصيل اراده شده.

أَمراً مِن‌ عِندِنا إِنّا كُنّا مُرسِلِين‌َ «5»

‌اينکه‌ كل‌ّ امر ‌که‌ تفريق‌ ميشود ‌در‌ ليله مباركه‌ امري‌ ‌است‌ ‌از‌ نزد ‌ما محقّقا ‌ما هستيم‌ ارسال‌ كننده‌. ‌اينکه‌ ‌آيه‌ اشاره‌ باين‌ ‌است‌ ‌که‌ تقدير امور بدست‌ ‌ما ‌است‌ ‌ما شاء اللّه‌ ‌کان‌ و ‌ما ‌لم‌ يشأ ‌لم‌ يكن‌ نه‌ بتدبير ‌شما‌ و نه‌ بكسب‌ ‌شما‌ و نه‌ بامراء ‌شما‌ و نه‌ بتقلّبات‌ ‌شما‌ و نه‌ بشانس‌ ‌شما‌ مثل‌ قارون‌ نباشد ‌که‌ بگويد: إِنَّما أُوتِيتُه‌ُ عَلي‌ عِلم‌ٍ عِندِي‌ قصص‌ آيه 78. ما قَطَعتُم‌ مِن‌ لِينَةٍ أَو تَرَكتُمُوها قائِمَةً عَلي‌ أُصُولِها فَبِإِذن‌ِ اللّه‌ِ حشر آيه 5. چنان‌ ‌که‌ مكرّر ‌در‌ باب‌ توحيد أفعالي‌ گفته‌ ‌شده‌ ‌که‌ غني‌ و فقر، عزّت‌ و ذلّت‌، صحّت‌ و مرض‌، نعمت‌ و بلا، حياة و موت‌ تابع‌ مشيّت‌ حق‌ ‌است‌ ‌حتي‌ ‌در‌ افعال‌ اختياري‌ ‌عبد‌، نه‌ جبر ‌است‌ ‌که‌ انسان‌ هيچ‌ اختياري‌ نداشته‌ ‌باشد‌ و نه‌ تفويض‌ ‌که‌ بدست‌ انسان‌ ‌باشد‌ بل‌ أمر ‌بين‌ الامرين‌ ‌که‌ انسان‌ باختيار ‌خود‌ انجام‌ ميدهد لكن‌

جلد 16 - صفحه 73

‌تا‌ مشيّت‌ حق‌ّ تعلّق‌ نگيرد تحقّق‌ پيدا نميكند چه‌ بسا انسان‌ امري‌ ‌را‌ كمال‌ جديت‌ ميكند و تمام‌ وسائل‌ ‌آن‌ فراهم‌ ميشود و ‌مع‌ ‌ذلک‌ تحقّق‌ پيدا نميكند بلكه‌ نتيجه‌ بعكس‌ ميدهد ‌که‌ بفرمايش‌ امير المؤمنين‌:

(فعلمت‌ ‌أن‌ المدبّر غيري‌).

أَمراً مِن‌ عِندِنا كليه‌ امور ‌از‌ جانب‌ ‌او‌ ‌است‌.

إِنّا كُنّا مُرسِلِين‌َ بالاخص‌ّ أفعالي‌ ‌که‌ ‌از‌ اختيار ‌عبد‌ بيرون‌ ‌است‌ مثل‌ باران‌ و سعه‌ و ضيق‌ ارزاق‌ و ‌غير‌ اينها.

]

(آیه 5)- در این آیه برای تأکید بر این معنی که قرآن از ناحیه خداست می‌فرماید: آری نزول قرآن در شب قدر «فرمانی بود از سوی ما ما (محمد را) فرستادیم» (أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا کُنَّا مُرْسِلِینَ).